Sisels recepten: Latkes

Sisel treuzelde, de decemberdagen waren beladen met herinneringen en confronterende inkijkjes uit het verleden, tegenwoordig koud en onbarmhartig, vroeger warm en zoet, dan moet je maar net zin hebben om te koken.
Vanavond eerste dag chanoeka en Sisel heeft niet genoeg kaarsen. Ze weet het, ze weet het, feest van oneindig licht, overvloed en geluk, als je er maar in gelooft. Dat kruikje olie uit de, op de Grieken terugveroverde tempel, dat maar bleef stromen, genoeg om de menorah acht dagen brandend te houden, oh wonder, precies genoeg tijd om nieuwe, pure, onbezoedelde olijfolie te persen. Dr. Henriette Boas had het verhaal prachtig opgeschreven, voor kinderen. Sisel koesterde het boekje in haar kast, uitgave van de Joodsche Vrouwenvereeniging voor Practisch Palestinawerk uit 1937, later met toestemming van de auteur in 1986 herdrukt door Wizo Nederland, overgebracht in de nieuwe spelling.
Maar met geen woord rept Boas over Sisels heldin Judith, misschien te bloederig naar de smaak van de opvoeders destijds. Maar het was wel een vrouw die dit wonder mogelijk had gemaakt, nog vóór het wonderkruikje in de tempel werd gevonden, met haar lekkerste, meest verrukkelijke gerechten, daar hoorde je nauwelijks iemand over.

Dus kocht Sisel toch maar een zak waxinelichten, dat mocht ook. En als ze er zin in had, dan knutselde ze wellicht zelfs een leuke kaarsenhouder in elkaar. Maar daarvoor was het nu te laat. Op de eerste dag chanoeka improviseerde ze maar wat. Het gaat uiteindelijk om acht kaarsen op een rij die minstens een halfuur branden, met een negende als sjammasj, het hulpje, de vlam waarmee alle lichten worden aangestoken. Je begint echter gewoon met één op de eerste dag. Zoals het huwelijk, had een rabbijn eens tegen Sisel gezegd, telkens wordt de vlam groter, tot uiteindelijk alle kaarsen branden, iets om naar te verlangen.

Bij Sisel thuis werd er aanvankelijk geen chanoeka gevierd en ze betwijfelde of er nu nog iemand de kaarsen aanstak, niemand die wist hoe het moest. En het schaarse beetje informatie dat ze vroeger wel hadden, kwam uit toneelstukken en van fragmenten op tv. Jeroen Krabbé die als de vader van Anne Frank chanoeklaas vierde tijdens de onderduik, stond Sisel, die hongerde naar de geheimen uit het verleden, nog scherp bij.
Maar veel verder dan dat kwamen ze bij haar thuis niet.

Bij Sisel thuis vierden ze ook geen kerst. Maar er was wel een enorme kerstboom die ieder jaar door Sisels moeder met de nieuwste design decoraties werd behangen. Zo was er de gipskruidboom, overal romantische toefjes, alle ballen van zilver uiteraard, gekleurd kwam er bij Sisels moeder niet in. Of de rode-linten-boom, opnieuw alle ballen, joekels, van zilver en verder niets, geen sliertjes, geen engelenhaar, geen nepsneeuw, geen pakjes, geen schuimpjes, geen kerstkransjes. Geen kippenkermis in de boom van Sisels moeder, die van strak hield.
Sisel zou een moord doen voor die prachtige ballen van vroeger, waarvan er elk jaar tientallen sneuvelden, zeker als de boom weer eens in de nacht omlazerde omdat hij scheef in de standaard stond, Sisels vader had nu eenmaal twee linker handen, of omdat de moeder met Jiddische overdrijving er gewoon te veel in had gehangen. Sommige ballen waren zo groot als de vissenkom van Willem Duys.
En op tafel stond een keur aan lekkernij voor de nash. Zo ongeveer een week voor kerst na de verjaardag van Sisel en de moeder die de volgende dag was, kwamen de kristallen schalen en bordjes op tafel met chocolade, noten, vruchten, gedroogd en vers, kerstbowl, kerstbrood, schuimpjes, kransjes, en tegen nieuwjaar kwamen daar ook oliebollen, appelflappen en sneeuwballen bij, you name it, Sisels moeder had het uitgestald.

Tegenwoordig zijn de ballen van kunststof begreep Sisel toen ze decoraties in de schappen van de supermarkt zag. Bij een kunstenaar had ze eens gezien hoe die de ouderwetse breekbare kerstballen vulde met zwarte inkt die hij van afstand met kracht op een doek kwakte. Als ze ergens zin in had deze dagen, dan was het dat, maar ja, kom nu nog maar eens om breekbare kerstballen.
Met kerst ging Sisels familie uiteten, alle dagen, in het Okura in Amsterdam, een theaterdiner in het Lido of een ander zeer luxe etablissement. Later toen de hele familie zo vaak in de beste restaurants van Nederland had gegeten en drie of vier kerstdagen, als kerst rond het weekend viel, te veel van het goede werd, aten ze thuis. Kreeft. Besteld bij de beste visboer in het Gooi, met als extra bij het ontbijt uiteraard gerookte zalm van Keijer uit Laren. Toen mevrouw Keijer in de weken voor kerst nog dag en nacht zalm met de hand sneed voor haar verwende klanten uit de omgeving. Later moesten ze de viszaak wegdoen omdat de handen van mevrouw Keijer door reuma uiteindelijk geveld waren en ze verplicht rust moest nemen.

Pas na de dood van de veel te vroeg gestorven Joodse vriend en een week later haar safta, toen Sisel op zoek ging naar haar roots en studeerde met orthodox Joodse vrouwen, een cursus kosher koken bij Esther Barendse deed, de enige koshere traiteur in die tijd, voor barmitswa, bruiloft en partijen, en Sisel ook nog Joodse literatuur studeerde, gingen ze bij Sisel thuis ook chanoeka vieren. Sisels moeder hield van exotisch en het was een verhaal waarmee ze indruk kon maken op haar vrienden. Dus schreef Sisel korte samenvattingen en vertelde over de achtergrond van alle riten en gebruiken die haar moeder thuis niet met de paplepel had meegekregen, omdat de oorlog er tussen kwam.

Sisel werkte in die tijd van kennis vergaren en teruggeven aan haar moeder voor een roddelblad en had op de Huishoudbeurs, waar de redactie acte de présence gaf, de mooiste glazen menorah gezien die ze zich kon voorstellen, met de hand, zeg je zoiets, met de mond geblazen. Zeven armen, helaas, de chanoekia heeft er negen, maar ze had wel het visitekaartje van de man meegenomen en Sisels moeder, die wel van een verzetje hield, had haar vader opgestookt eens naar het atelier van de glasblazer ergens in Eindhoven te rijden. Daar had ze zonder te verblikken of verblozen een chanoekia besteld voor een godsvermogen die in menig community center of synagoge niet zou misstaan. En de laatste jaren, voordat Sisel naar Israël vertrok, waarschijnlijk waren het er niet meer dan twee, staken ze bij Sisel thuis de kaarsen dus aan. Dan haalde Sisel soefganioth bij Theeboom in Amsterdam en bakte ze thuis latkes.

Het is een mitswe om in olie gebakken gerechten te eten op chanoeka, ter herinnering aan het wonder. Behalve de olie en het wonder in de tempel hoort er ook nog een ander verhaal bij chanoeka, het verhaal van Judith, de onverschrokken vrouw, die de Griekse veldheer Holofernes vlak voor een vernietigende aanval op de Joden wist te verleiden met romige kazen en menige kelk wijn. Holofernes verslikte zich in zijn lust, wat hem uiteindelijk de kop kostte omdat Judith de slaperige volgevroten geweldenaar de strot doorsneed en haar trofee op een dienblad op het hoofd terug naar het kamp droeg. Daar werd het afgehakte hoofd op de omrastering gespietst en toen de Grieken zich verzamelden om aan te vallen, het hoofd van hun aanvoerder zagen bungelen, trokken zij zich terug. De overwinning een feit, omdat een vrouw het leed in haar omgeving niet langer kon aanzien en haar beste recepten in de strijd gooide.

Sisel had het recept voor Latkes, verrukkelijk in olie gebakken aardappelpannenkoekjes met appelmoes of zure room van Ester Barendse, die vooral in het groot kookte en dus sprak over 1½ kilo geschilde aardappelen en 6 eieren. Sisel deed het tegenwoordig op gevoel, aardappel of wat, rauw ei, gesnipperde ui en wat peterselie, peper en zout, om en om bakken in hete olie.

Wel moge het u bekomen

Chanoeka sameach

Later meer

Jezzebel,
Tussen water en water